"Say, it's only a paper moon
Sailing over a cardboard sea
But it wouldn't be make-believe
If you believed in me"
It's
Only A Paper Moon - Ella Fitzgerald
 |
| Cai (Ts'ai) Lun |
Początek
Historia papieru rozpoczyna się w Chinach.
Najstarszy znany papier, wytworzono z konopi. Znaleziono go w grobowcach dynastii Han, panującej w latach 180 - 50 p.n.e. Ponieważ był bardzo kiepskiej jakości używano go do pakowania.
Szczególną rolę w rozwoju produkcji papieru odegrał chiński minister Cai Lun. Prowadził on badania nad polepszeniem jakości papieru. Jest on również autorem pierwszej pisemnej wzmianki o sztuce robienia papieru, pochodzącej z 105 roku n.e. Jego wynalazek miał gładką powierzchnię, był wydajny i tani w produkcji. Innowacją było użycie odpadów konopi, starych sieci rybackich i szmat.
Proces wytwarzania papieru
Tradycyjny sposób wytwarzania papieru,
znany chińczykom, jest praktykowany do dnia dzisiejszego w Nepalu i Bhutanie
oraz innych krajach himalajskich. Cały proces jest dość prosty. Jako surowca używa się łyka roślin z rodziny wawrzynkowatych. Usuwa sie z nich zewnętrzną ciemną warstwę, a to co pozostaje gotuje. Następnie włókna zostają ubite.
Chińczycy znali dwie metody tzw. papier lany i papier czerpany. W przypadku
tego pierwszego powstałą podczas ubijania zawiesinę wylewano do formy
zbudowanej z drewnianej ramy i grubej tkaniny. Równomiernie rozprowadzano rękami
i odsączano wodę unosząc formę do góry. Następnie suszono. Przy technice
papieru czerpanego zawiesinę czerpano sitem i rozprowadzano za pomocą
potrząsania. Ta technika pozwalała na zdjęcie jeszcze mokrego arkusza i ponowne
użycie sita. Takie arkusze dodatkowo prasowano i dopiero wtedy suszono na
słońcu.W procesie
wytwarzania papieru opisanym przez Cai Lun oprócz łyka użyto również fragmenty
starych sieci rybackich, konopi i szmat. Na koniec, już po wysuszeniu, powstały
produkt wygładzano kamieniem.
Nieco później
zaczęto do całej masy dodawać również skrobię, a także środki barwne.
Papier na Dalekim Wschodzie
W VI wieku proces
wytwarzania papieru zaczął się rozprzestrzeniać na Dalekim Wschodzie. Dotarł do
Korei i Japonii. W Korei zaczęto wytwarzać papier z konopi, ratanu, łyka morw,
słomy ryżowej i morszczynu. Następnie od Koreańczyków przejęli ją Japończycy,
którzy stworzyli własną odmianę papieru washi. Przy jego produkcji zastosowano
łyka miejscowej rośliny wawrzynkowatej zwanej gampi. Jej włókna są miękkie i
naturalnie lepkie. Nazwą washi do dnia dzisiejszego określa się wszystkie
rodzaje ręcznie czerpanego papieru japońskiego. Największy rozkwit przeżyło
washi w XVII wieku. Wykorzystywano go, i nadal wykorzystuje, nie tylko do pisania, lecz także do
wytwarzania parasolek, parawanów, teczek, chorągwi, masek, latarni, żagli,
odzieży, żaluzji i oczywiście do tworzenia orgiami.
Arabowie
Przez długi czas proces wytwarzania papieru był pilnie strzeżoną tajemnicą.
W VIII wieku Chińczycy prowadzili wojnę z Arabami. W 751 roku do niewoli
trafiło kilku chińskich papierników, którzy zdradzili Arabom tajniki swego
rzemiosła. Pierwsze manufaktury powstały w Bagdadzie (794), Damaszku i Kairze.
Następnie sposób wytwarzania papieru dotarł do Maroka (1110), by na koniec
pojawić się w Hiszpanii. Arabowie do produkcji papieru wykorzystywali
głównie len i odpadki tkanin. Budowali specjalne urządzenia do ubijania, co
pozwoliło zwiększyć skalę produkowanego papieru. Dla zwiększenia komfortu
pisania powlekano obie strony arkusza skrobią.
Europa
 |
| Eugène
Atget - Zbieracz szmat, 1899 |
Wytwarzanie papieru w Europie pojawiło się po raz pierwszy w Hiszpanii już
w XII wieku, stąd poprzez Włochy i Francję rozprzestrzeniło się po całym
kontynencie. Na przełomie XII i XIII wieku Włosi ulepszyli arabską
metodę wytwarzania papieru, dostosowując ją do potrzeb europejskich. Do
rozwłókniania szmat zaczęto używać młotkowych ubijarek, napędzanych kołem
wodnym. Nazywano je młynem papierniczym. Karty papieru zaczęto również zaklejać
klejem zwierzęcym. Dawało to gładszą powierzchnię, po której łatwiej było pisać
przy pomocy gęsiego pióra i żółci wołu. Zmodyfikowano także formę do czerpania
papieru, ramka była drewniana z przytwierdzonym metalowym sitem.
Kolejną innowację w produkcji papieru wprowadzili Holendrzy w 1670 roku.
Udoskonalili młyn papierniczy. Papka umieszczana była w owalnej wannie, w
której środku znajdował się napędzany wał z poprzecznymi nożami. W wyniku ruchu
wału papka była dociskana do dna wanny, a włókna były cięte i rozdrabniane.
Holendry były używane jeszcze niedawno w fabrykach papieru delikatnego i
specjalnego. Dziś holendry pracujące w sposób przerywany zastąpiono maszynami
pracującymi w sposób ciągły.
Mechanizacja
Do XVIII wieku papier w Europie był wytwarzany ręcznie. Dopiero w połowie wieku Nicholas-Louis Robert stworzył pierwszą maszynę papierniczą. Składała się ona z dwóch wałów obracających się w tym samym kierunku, z sitem bez końca i owalną kadzią.
Dzięki niej można było robić dowolnie długie wstęgi papieru.
W
1801 roku patent na ulepszoną wersję maszyny Roberta otrzymał John Gamble. W
1804 roku wraz z braćmi Henrym i Sealy Fourdrinier oraz Bryanem Donkinem
zbudował ją i uruchomił. Maszyna ta miała wszystkie
zasadnicze elementy naszych nowoczesnych maszyn papierniczych, takich jak zbiornik
materiału, część sitową, prasującą, suszącą i zwijającą. Wszystkie poszczególne
procesy wytwarzania papieru były od tego momentu wykonywane przez jedną maszynę. Wynalezienie
maszyny zapoczątkowało proces mechanizacji produkcji papieru, który trwał do
połowy XIX wieku.
W
1806 roku nastąpił jeszcze jeden przełomowy wynalazek. Papiernik Moritz
Friedrich Illig odkrył że zaklejanie materiału papierniczego w masie z użyciem
żywicy i ałunu jest lepsze od zaklejania powierzchniowego żelatyną.
W
XIX wieku zaczęto również poszukiwać nowego surowca zdatnego do wytwarzania
papieru. Udało się to Friedrichowi Gottlobowi Kellerowi, który uzyskał masę z
zeszlifowanego drewna. Jest to tzw. ścier drzewny do dziś używany jako główny
surowiec do wytwarzania papieru gazetowego. Jednak papier z czystego ścieru
drzewnego z czasem żółknie i staje się łamliwy.
W
1854 roku Anglikowi Wattowi i Amerykanowi Burgessowi udała się chemiczna
przeróbka drewna na masę celulozową sodową. W latach 1863 - 1867 Benjamina Chew
Tilghman opracował masę celulozowo siarczynową. Zarówno ścier drzewny jak
celuloza są do dziś używane do produkcji papieru.
Nowoczesność
Wiek
XX nie przyniósł rewolucyjnych wynalazków, a jedynie ulepszenia. Powstał nowe
maszyny do produkcji określonych wyrobów papierniczych, np. maszynę z okrągłym
sitem do produkcji kartonu czy maszynę do wytwarzania papieru lekkiego.
Zaczęto
wykorzystywać nowinki technologiczne. Napęd elektryczny zastąpił parowy i
wodny. Zastosowano systemy elektroniczne przetwarzania danych. Rzemiosło zmieniło się w przemysł.
Muzea:
Spis literatury i źródeł obrazków:
